Film mi, Dizi mi? Senaryo Yapısının Yapısal Analizi ve Format Farkları
Senaristlerime, Masa Akademisi ve senin gibi özenli eğitmenler için en sık sorulan sorulardan biri genellikle şöyle oluyor:
“Bu anlatımı film mi yapmalıyım, dizi mi?”
Bu soru yüzeyde basit görünse de yapı, dramatik kanca ve hikâyenin seyirciyle kurduğu bağ açısından iki ayrı evreni temsil eder. Aşağıda, tarafsız bir dille ve saygın kaynaklara dayanarak bu format farklarını ayrıntılı biçimde inceledim.
1. Film: Tek Bir Nefeste Anlatılan Dram
Syd Field’in Üç Perdeli Yapısı (Three-Act Structure)
Syd Field, Screenplay: The Foundations of Screenwriting (1979) adlı kitabında senaryonun üç temel bölümünü “kurulum (setup) – çatışma (confrontation) – çözüm (resolution)” olarak tanımlar (Vikipedi).
- Birinci Perde: Karakterler, dünyaları, dramatik önermeler sunulur—yaklaşık senaryonun ilk çeyreği (files.commons.gc.cuny.edu, Vikipedi).
- İkinci Perde: Çatışmalar doruğa ulaşır; ana kahramanın hedefe ulaşma çabası şekillenir (files.commons.gc.cuny.edu, Vikipedi).
- Üçüncü Perde: Sonuç verilir; dramatik sorular yanıtlanır (Vikipedi).
Plot Noktaları (Plot Points)
Field’e göre her perdenin sonunda (1 ve 2. perdeler) bir “plot point” yani hikâyeyi yeni bir yöne çeviren önemli dönemeçler bulunur (Vikipedi).
Sekanslar (Sequences): Mini-film Yapıları
Her filmin içinde “sekans” denilen mini üç perdeli öyküler bulunur. Her sekansın kendi dramatik başlangıcı, gelişmesi ve sonu vardır. Bu, filmdeki anlatının ritmini oluşturur (Vikipedi).
Tarihsel Perspektif – Aristoteles
Film anlatı yapıları esasen Aristoteles’in dramatik üç bölümü (başlangıç, orta, sonuç) üzerine kuruludur. Field, bunu modern senaryolaştırmada yapı reyonuna taşımıştır (StudioBinder, Vikipedi).
2. Dizi: Katmanlı, Bölümsel ve Süreklilik İçinde
Bölüm–Bölüm Anlatı Yapısı
Dizi, ana bir omurgaya oturan, ama her bölümün kendi dramatik çatışmasını içeren çok katmanlı bir format gerektirir. Her bölümün kendi içinde giriş–gelişme–sonuç yapısı olması zorunludur.
Episodik Yapı & Aktlar
Bir saatlik TV dizisi, genellikle Teaser (tanıtım) ile başlayıp dört ya da beş ayrı aktla devam eder. Örneğin: Teaser → Act I → Act II → Act III → Act IV → (Act V/Tag) gibi yapılandırılır (The Script Lab).
Farklı Akışlar — A, B, C Hikâyeleri
Her bölümde bir A-hikâyesi (ana konu), bir B-hikâyesi (yan hikâye) ve çoğu zaman bir C-hikâyesi (minör “runner”) bulunur. Bu çeşitlilik hem karakter derinliği katar hem de ritmi dengeler (MasterClass).
Kapanış ve Merak Unsurları
Dizide bölümler genelde net bir çözümle biter; ama aynı zamanda sezon/kanca için merak unsuru barındırır. Tüm hikâye hemen kapanmaz, izleyici sonraya bağlanır (MasterClass).
3. Yapısal Karşılaştırma Tablosu
| Unsur | Film | Dizi |
|---|---|---|
| Senaryo Modeli | Üç perdeli yapı (Field) | Çoklu aktlar; Teaser + 4–5 akt, Tag |
| Yapısal Temel | Kurulum, çatışma, çözüm | Her bölümde kendi mini üç perdesi ve omurga |
| Süre | ~90–120 dakika | ~40–60 dakika/bölüm |
| Çözümleme | Tek finalde tamam | Bölüm sonlarında küçük tatmin + sezon sonu |
| Dramatik Soru | Tek ana soru | Ana + her bölümde ek sorular |
| Hikâye Aralığı | Kısa vadeli, tek hikâye | Uzun vadeli, yan karakterlerle derinleşir |
| Yapısal Araçlar | Plot point, sekans | Teaser, akt, kanca, A–B–C hikâyeleri |
4. Kaynaklardan Alıntılar ve Teorik Temeller
- Syd Field, “setup, confrontation, resolution” yapısını “bir şablon değil, fakat anlatıyı doğru kurgulamanıza yardımcı bir araç” olarak tanımlar (ArtCabbage, Vikipedi).
- Reddit senaristlerinden biri: “Movie is event-based; TV is character-based.” (Reddit)
- The Script Lab, TV yapım yapısını detaylandırarak teaser ve çok aktlı senaryo mimarisinin önemini vurgular (The Script Lab).
- MasterClass, TV senaryolarının her bölümün kendine ait mini yapı(kapanış+devam merakı) barındırdığını belirtir (MasterClass).
5. Sonuç — Senaristler İçin Rehber
- Format seçimi önce dramatik soruyla başlar:
- Hikâyen tek bir ana soruyla güçlü bir şekilde kapanabiliyorsa → film.
- Hikâyen çok katmanlı, yan yanıramaları olan uzun soluklu bir yolculuksa → dizi.
- Dizide “dokuz bölüm istediğinizde dokuz dramatik yapı üretmelisiniz.”
- Tek bir olayı 9’a bölmek dizi yapmaz. Her bölümde ayrı bir dramatik çatışma olmalı.
- Sunum önerisi:
- Öğrencilere veya danışanına film/dizi karşılaştırmasını bir özet tablo ve kısa açıklamalarla sunabilirsin.
- Ayrıca Syd Field’in paradigm resmini, TV akt mimarisini görsel olarak göstermek ikna ediciliği artırır.